E-Dergi

20. yüzyılın en meşhur distopyalarından olan "Cesur Yeni Dünya", modern dünya sisteminin sosyo-kültürel ve inanç bakımından sert bir eleştirisi niteliğindedir. Distopya denildiğinde, yine aynı yüzyılın distopya yazarı George Orwell ile zaman zaman mukayeseler yapılsa da, bu mukayeselerde eserlerin birbirine üstünlüğünden ziyade birbirini tamamlayıcılığı dikkat çekicidir. Orwell, modern sistemin siyasi eleştirisini ortaya koyarken; Huxley, sosyo-kültürel eleştirisini ortaya koymaktadır. Orwell’ın eleştirisi, konusu itibariyle daha çekici olmakla birlikte, esasında dünyanın gitmekte olduğu mecra bakımından Huxley’in eleştirileri kanımca daha fazla üzerinde durmayı ve düşünmeyi hak etmektedir.

Eserde, modern dünyada insanların aile ve akrabalık bağları olmadan teknolojik yöntemlerle üretildiği ve yetiştirildiği bir toplum yapısı, bu yapının dışında yer alan ayrı dünyadan gelen John’un bu toplumda yaşadıkları ele alınmaktadır. Bu yapıda insanlar çocuk sahibi olmamakta ve çocukları yetiştirmemekte olup, bu işlemler devlet kuruluşu olan Merkez Kuluçka ve Şartlandırma Merkezi tarafından yürütülmektedir. İnsanlar sloganlarla yönetilmekte (“Herkes herkese aittir.”, “Atıp kurtulmak onarmaktan iyidir.”, “Toplu seks poplu seks”) ve farklı düşünmelerine müsaade edilmemektedir. Tüm totaliter sistemlerde olduğu gibi, bireyler ne kadar az bilirlerse o kadar daha iyidir. Bu bağlamda tek tip olma ve tüketim kültürünün yeknesaklığı önem arz etmektedir. Bu toplum yapısında dert ve sorunlara karşı şipşak çözümler üretilmiştir. Soma denen uyuşturucu ve rahatlatıcı haplar, mutat tüketilen ürünlerdendir. Esasında, tüm bu araçlarla birey bir cendereye sıkıştırılmış durumdadır. Ancak, bireye özgür olduğu şartlandırıldığından birey köleliğinin farkında bile değildir.

Eserin dünyasında insanlar piramidi andırır şekilde kategorilere ayrılmış durumda: Üsten alta doğru insanlar Alfa, Beta, Gama, Delta ve Epsilonlar şeklinde kategorize edilmiştir. Sınırsız yetkili Mustafa Mond’un ismi dikkat çekmektedir. İsmin Mustafa kısmının eserin yazıldığı yıllarda hüküm süren Mustafa Kemal Atatürk’ten, Mond’un ise İngiliz sanayici, finansör ve siyasetçi Alfred Mond’dan mülhem olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Kanımca, George Orwell’ın Türk Devrimi’nden etkilenmesi 1984’te varlığını, özellikle oluşturulan yeni dil konusunda, daha fazla hissettirmektedir.

Modern toplumlarda, diğer konulardan farklı olarak şartlandırma ve algı konusunun ele alınış tarzı son derece ilgi çekicidir. Her ne kadar ülkelerin demokratik şekilde idare edildiği belirtilse de, şartlandırma ve algı konusu değerlendirildiğinde, yönetim konusunun da bir şartlandırma ve algıdan ibaret olduğu ve bireylerin gerçek iradelerinin tecelli etmesine asla ve asla imkân verilmediği net bir şekilde görülecektir.

Modernizm eleştirisi bile modernizmin temel veri kabul edilmesiyle sorunludur. Modernizme alternatif sistem önerisi bulunmadığı gibi modernizmin dışına çıkma gayretleri de ucube olarak gösterilmektedir. John’un sonu ve “Vahşi” olarak nitelendirilmesi de bunu göstermektedir. Modernizm eleştirisi de bir bakıma modernizm verileri ile yapıldığından gerçek anlamda alternatif ortaya koyamamaktadır. Yazarın kafasının bu anlamda çok da net olmadığı söylenebilir.

Sanal yaşam ve tüketim çılgınlığı ve bu dürtünün canlı tutulmasında kadınların ağırlıklı olarak kullanılması artık bu dünyanın bir gerçeği. Yaklaşık yüz yıl önce düşünülenlerden daha fazla gerçekleşmiş hâlde. Maalesef bu gidişatın kimin lehine işlediği de pek sorgulanmıyor. Ama şu muhakkak ki bu yönlendirme, kendiliğinden olan bir hadise olmayıp bir yapının planlamasının neticesidir. Muhalefette dünya sorunlarını geniş vizyonla ele alanlar, dünya nimetlerine kavuştuğunda eleştirdiklerinden daha iyi konumda değiller. İnsanlık her yerden dökülüyor. Ufukta bir kurtuluş umudu da pek gözükmemektedir.

Hacı Bektaş-ı Veli’nin hayatının anlatıldığı eser maalesef detaylı bir çalışmanın ürünü olduğu izleniminden ziyade ısmarlama bir eser olduğu izlenimi uyandırmaktadır. Tarihî şahsiyetlerin üzerinde gereği gibi çalışma yapılmadan tüketilmesi ne yazık ki çok acı bir durum. Yunus Emre’nin anlatıldığı Bin Ben Vardır Bende Benden İçeri adlı eser yazar maharetini ortaya koymuşken bu eserde Hacı Bektaş-ı Veli’nin hayatının ele alınışı sathi ve yüzeysel kalmıştır. Detaylı bir tarihî araştırma neticesinde daha geniş kapsamlı ve doyurucu bir eserin hazırlanması mümkündür. Zaten eserin ilk sayfalarında belirtilen eserin Makalat, Vilayetname ve Tarih Boyunca Bektaşilik eserleri üzerine kurulu olduğu bilgisi de kaynakların sınırlı olduğunun itirafı niteliğindedir. Eserde anlatılan dönemin sosyo, kültürel ve ekonomik yapısı hakkında genel geçer bilgilerin ötesinde yeni bir şey ortaya konamamıştır. Bunun yanı sıra eserde görülen yazım yanlışları da özensizliğin alametlerindedir.

Eser, Arap ülkelerinde devletleşme sürecinde hukukun etkisini ele almış ve çağdaş ülkelerle mukayese edildiğinde söz konusu ülkelerde pozitif hukukun geldiği konumun devletleşme için yeterli düzeyde olmadığı sonucu ulaşmıştır. İslam hukuku ve kültürel ve tarihî mirasın Arap ülkelerinin devlet yönetimindeki etkisi, demokratik ve çağdaş devlet yönetimiyle ilgili son derece faydalı tartışmaların olduğu eser Arap ülkelerinde çağdaş anlamda hukukun olması için gerekli şartları ele almaktadır. Tercümesi sade ve akıcı; imla kurallarına düzenli bir şekilde riayet edilmiş eser konuya ilgi duyanlar bakımında okunmayı hak etmektedir.

Topluma yabancılaşmış aydın tipinin aksine toplumsal ve kültürel değerlerle bağdaşık olarak ve aynı zamanda hakkı ve doğruyu savunma ve zulme karşı çıkma gibi temel insani değerleri hayatına uygulayan aydının sıra dışı öyküsü eserde anlatılmaktadır. İngiliz işgaline ve İngiliz değerlerine karşı çıkarak Hindistan’ın kendi değerlerini vurgulayan Gora, Gandi ve özgür Hindistan’ın habercisidir. II. Dünya Savaşı öncesi sömürge altındaki çoğu millete yazar, kendine güvenme ve kendi kendini yönetme konusunda umut ışığı olmuştur. Aydının gerçek yaşamdaki konumlandırılmasını, mücadelesi ve varlık nedenini ele alan eser çoğumuzun tanık olmadığı yeni bir aydın tipini gözler önüne sermektedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki köy yaşamını ele alan eserlerle mukayese edildiğinde eser, farklı bir yaklaşım tarzı ortaya koymaktadır. Kendisiyle aynı inancı paylaşmayan Müslüman köylülere yapılan zulme kendini hapse attıracak kadar karşı çıkan Gora günümüz aydınlarına (!) çok önemli mesajlar vermektedir.

Agatha Christie’nin yine bir başka yapıtıyla karşı karşıyayız. Eserdeki olay yakın coğrafyamızda, Irak’ta geçer. Hemşire Leatheran ünlü arkeoloğun karısına bakmaktadır. Ortamın gerginliğini ve arkeoloğun karısının gerilmiş sinirlerini fark eden hemşire bir şeylerin olacağını hisseder. Hemşirenin hissettiği gergin hava cinayetle neticelenir. Heyecan dolu eseri polisiye severlerin kaçırmaması gerekir.