A.Fuat Paşa’nın, Birinci Dünya Savaşının bitimiyle birlikte yaşadığı anılarını derlediği bir anı kitabı. İlginç tesbitler var. Mesela, Kazım Karabekir’in, “11 Nisanda Şişli’deki evinde M.kemal ile görüştük ve milli mücedeleyi birlikte planladık” şeklindeki anılarına M.Kemal şiddetle karşı çıkmış ve bunların hayal ürünü saçma eşyler olduğunu söyleyerek K.Karabekir’in bu anılarını yayınladı kitabı toplatmıştı. (İstiklal Harbimizin Esasları- Emre Yayınları) Oysaki A.Fuat Paşa bu anı kitabında M.Kemalin kendisini telefonla arayarak K.Karabekir ile görüştüklerini ve Milli mücadeleyi ne şekilde planladıklarını anlattığından bahsediyor. A.Fuat Paşa ile ilgili en çok merak ettiğim konu ise, milli mücadelenin en kritik safhasında 1920 Aralığında Moskova’ya gönderilmesinin yani Türkiye’den uzaklaştırılmasının nedeni idi. A.F. Paşa, anılarında bu konuya da değinmiş ve M.Kemal’in yanında kendisi gibi kararlı ve mücadeleci birinin bulunması yerine İsmet İnönü gibi daha ılımlı, daha yola getirilebilir birinin bulunmasının İngilizler Tarafından tercih edildiğini ve İstanbul hükümeti kanalıyla bu işi M.Kemal’e yaptırdıklarını belirtiyor. Eğer bunlar doğru ise gerçekten şok iddialardır bunlar. M.Kemal’in hem İstanbul hükümeti hem de İngilizlerle iletişim içinde olduğunu gösteriyor. Gerçi A.F. Paşa, iddiasının sonuna, M.Kemal’in yapabileceği başka birşey yoktu diyerek bir nevi iddialarını yumuşatıyor. Bence tarihçilerin bu konunun üzerine biraz daha eğilip gerçekleri gün ışığına çıkarmaları gerekir.
