Benim Adım Kırmızı
Romanın yazılış aşamalarını Manzaradan Parçalar'da bulabilirsiniz, ayrıntılarıyla anlatılıyor. Bir iki şey haricinde bu kısmı geçek.
Öncelikle bu romanın bir "oyun" olduğunu unutmamak gerekiyor, Pamuk'un hayatına yedirilmiş bir oyun. Gençliğinde ressam olmak isteyen ve bütün zamanını buna ayırıp üniversiteye gelince hayallerini bir anda değiştirmek zorunda kalan yazarın gençlik hayallerinde ve o yılların keyif dolu anlarında yer etmiş büyük mutluluklar, romanın kaynağı. Böyle mutluluklara Pamuk'un diğer romanlarında da rastlamak mümkün, Sessiz Ev'i düşünürsek her bir karakterin beklentisi farklıydı. Yeni Hayat bir yolculuğun romanıydı, yolculukların kendine has bir burukluğu olsa da mutsuzluğundan bahsedemeyiz. Kısaca Pamuk'un romanlarında hiçbir zaman tamamen batmış bir insana rastlamazsınız. Burada da rastlamazsınız. Sebebi, romanın ortaya çıkış sebepleriyle aynı: Unutulmaya yakın bir mutluluğu canlandırma çabası ve oyun oynama ihtiyacı.
Oyunu, romanın kurulduğu dünyada aramak gerekiyor. Pamuk anlatmış; yıllar süren araştırmalar, binlerce minyatürün incelenmesi, daha bir sürü ayrıntı. 1591'deki bir şehre, meydanlara sokaklara, evlere, odalara, mutfaklara, mutfaklardaki tabak çanağa ve yiyeceklere dair ne varsa Pamuk'un zahmetli araştırmalarının ürünü. Hatta söylediğine göre romanı yazmaya bir türlü başlayamamasının sebebi de doymak bilmez araştırma açlığı. Burada ilginç bir nokta, yazarın daha çok Batılı gezginlerin seyahatnamelerinden faydalanması. Kendisi British Museum'da bir deryaya düşüyor, kitapların arasında bir oraya bir buraya saldırıyor ve orada canımız, canısı, pek sevdiğimiz Mario Vargas Llosa'yı görüyor. Neyse, bu seyahatnamelerin bence şöyle bir etkisi olmuştur ki misal Edmondo De Amicis'in İstanbul'una baktığımızda, sanki büyülü gerçekçiliğin kralıymış gibi gelir. 1800'lerde böyle bir İstanbul var, kim bilir 1600'lerde nasıldı. Büyülü bir alemi dolaşan Batılıların izlenimleri, ister istemez Pamuk'un kurduğu dünyayı ve karakterden karaktere dolaştırdığı anlatıcının üslubunu değiştirmiştir. Sanıyorum.
Anlatıcının ağız değiştirmesinin hiçbir fark yaratmadığından şikayetçiydi bir arkadaşım. Yani bizim Kara nasıl konuşuyorsa, Leylek de öyle konuşuyormuş. Sadece anlatıcının değişmesi, karakterin değişimini yansıtmaya yetmiyormuş ama Pamuk'un öyle bir kaygısı olmadığı çok belli. Aslında tek bir anlatıcının varlığını seziyorum ben; her bölümün başında anlatıcıların adı verilirken bölümlerin, dolayısıyla anlatıcıların tümüne kitabın adı vasıtasıyla Benim Adım Kırmızı denmesi mesela, gayet mümkün.
Padişahın emriyle Enişte Bey'in hazırlaması gereken bir kitap var ve bunu dört usta nakkaş işleyecek: Zeytin, Leylek, Kelebek ve Zarif Efendi. Zarif Efendi daha başta öldürülüyor ve bunun ucu Nusret Hoca'ya dayanıyor. Nusret Hoca, memleketin kötüye gidişini dinden sapılmasına bağlayan kuvvetli bir zat, roman boyunca kendisiyle hiç karşılaşmayacağız ama her sayfada gücünün farkına varacağız, zira nakkaşlar arasında yayılmasından korkulan resim sanatına düşman biri. Buradan da Doğu-Batı konusuna geliyoruz. Denebilir ki Beyaz Kale'deki "ben sen miyim, ben kimim, burası neresi, neresiydi doğu, batı neydi, biz ne olduk, neler oluyor" fikrinin yansıması, Benim Adım Kırmızı'daki nakkaşların dünyasına gizlenmiştir.
Son olarak, kaybolan bir sanata ağıttır bu roman. Manzaradan Parçalar'da Pamuk şey diyor, işte, bu roman kaybolmuş bir güzelliğin izinin sürülmesidir, zira kök salacak kadar bir mazisi olmadı ve Batı da resim sanatında gümbür gümbür geliyor. Enişte Bey'e söyletiliyor ki zamanla minyatür geleneği kaybolacak, üstatlar unutulacak, Batı'nın resimleri ve sanatı baskın olacak. Gerçekten öyle, kendi adıma konuşmam gerekirse küçük adamların, aynı yüzlerin resmedilmesiydi minyatür, felsefesini hiç bilmiyordum. Köklü kültür olayı romanda da mevcut, Katil'in ağzından duyduğumuza göre resim baskın olunca nakkaşlar unutulacak, çünkü Batı yüzyıllardır bu sanatla uğraşıyor, oysa Doğu'da bırakın uğraşmayı, yasaklanmış.