ÖNSÖZ “Homo sum: humani nil a me alienum puto.” Teknik ve bilimsel çalışmalardan duygusal içeriğin baskın olduğu yaratıcı yazına kadar her şeyi kapsayan, dinamik, sonsuz, çok boyutlu olan edebiyat, insan yaşamından doğduğu ve beslendiği için insan yaşamını az ya da çok yansıtır, şekillendirir, ilham verir, yeni bakış açıları kazandırır. Gerek gerçekliğin bir yansıması, gerek estetik zevk uyandıran bir sanat ürünü, gerek ahlaki bir öğretim aracı gerek bir ideoloji aygıtı işlevinde karşımıza çıkarak insanın trajedilerini, arzularını ve duygularını ifade eder, insanı farklı deneyimlerle tanıştırarak ona farklı ufuklar açar. İnsan yaşamı ve onun gerçekleriyle derin ve doğrudan bir bağı olduğu için edebiyat herşeydir diyebiliriz. İnsanlığın varoluşu boyunca insan kültürünün önemli bir parçası olarak insan doğasına dair büyük bir içgörü sağlayan edebiyat, her toplumda her zaman büyük bir yer işgal etmiştir, belirli görevler ve işlevler üstlenmiştir ve her toplumun ana temeli, yeni fikirlerin ve manevi doygunluğun taşıyıcısı olmuştur. Nitekim kitle bilincini önemli ölçüde etkileyebilen ve insanların gelişimi için kılavuz görevi gören beşeri bir bilim olarak edebiyattan beklenen de insanın kendini anlamasında, hakikat arayışında iyi bir rehber olması, insan yaşamını güzelliğin kutsal ruhuyla tinselleştirmesi ve anlamlı kılmasıdır.
Birçok neslin deneyimini taşıyan devasa bir kültürel miras katmanı olarak edebiyatın ne’liği, sanat için sanat mı olduğu, toplum için sanat mı olduğu edebiyat tarihinin başlangıç zamanlarına kadar dayanmaktadır. Hegel, Schopenhauer, Fichte’nin estetik anlayışından bakınca bir güzellik arayışı, Tolstoy’un perspektifinden bakınca ahlaki bir ayna, ekonomik açıdan bakınca bambaşka şekillerde tanımlayabileceğimiz edebiyat esasen bütün insanlığı etkileyen bir tür sosyal faaliyettir. Nihayetinde insanlığın amaçlarıyla örtüşen amaçlar güttüğü için insan doğasından ve yaşamından beslenmektedir ve ona hizmet etmektedir. Geçmişi bugüne, bugünü de geleceğe bağlayarak, her tür ötekileştirici kalıpyargıları kırarak ortak bir amaç için bir araya gelen insanlar topluluğuna birlik mesajı sunmaktadır. Bu yönüyle her ne kadar insan yaşamından doğmuş olsa da edebiyatın aradığı şey gelecektedir, yaşamın geçiciliğine, çağın çöküşüne ve insanın makineleşen toplumun dişlileri arasında acınası şekilde kıvranışına ağıt yakmak yerine insanlara yol gösteren bir fener ışığıdır.
Edebiyat ve İnsan(lık), edebiyat ve insan, kurmaca ve gerçek dünyalar arasındaki göbek bağının imi. Aslında – Edebiyat ve Gündem ile başlayan serüvenimiz içinde – edebiyatın ne’liğine dair bir başka sorgulama çalışması. İnsanlık tarihi göstermiştir ki, insan edebiyatsız kalamaz. Kadim zamanlardan beri, öyküsüne eşlik ettiği “insanlığın ortak mirasıdır” (Goethe) o. Öleceğini bilen ama sadece bir ömürde bir yaşama sığamayacak bir ruha ve akla sahip olan insanın hep şimdi olduğundan başka türlü olmak arzusuna, şimdi yaşadığından başka türlü yaşamak, şimdi kurduğundan başkasını kurmak arzusuna; daha çok algılamak, daha çok hissetmek, daha çok yaşamak arzusuna teğellenir o adeta.
İnsanı, toplumu ilgilendiren, şekillendiren herşeyin edebiyatta kendisini gösterdiği gerçeğinden hareketle biz de bir seri olarak başlattığımız ve Edebiyat ve Gündem, Edebiyat ve Gündem: Kadın Sorunu ve Edebiyat ve Öteki(lik) şeklinde sürdürdüğümüz Edebiyat ve ... projemizin devamı niteliğinde olan Edebiyat ve İnsanlık adlı bu çalışmamızda insanlık hallerinin edebiyattaki izdüşümlerine yer verdik. Bu bağlamda dünya edebiyatlarından seçilen metinleri çeşitli edebiyat inceleme yöntemleri ile analiz ederek kitap projemize katkı sağlayan çalışmalar şu şekildedir:
