Türkiye ile Yunanistan'ı birbirine bağlayan Ege Denizi, Osmanlı devrinde Adalar Denizi olarak anılmış ve orada bulunan adaları kapsayan sahaya da Cezâyir-i Bahr-i Sefîd eyaleti denilmiştir. XV. yüzyılda ilk Osmanlı fetihlerinin görüldüğü Ege, XVII. asırda tamamen Türk iç denizi hâline gelmiştir. XX. yüzyıla kadar süren bu hâkimiyet, Osmanlı'nın tarih sahnesinden çekilmesiyle sona ermiş ve adaların çoğu Lozan Antlaşması başta olmak üzere farklı antlaşma ve savaşlarla Yunanistan'a bırakılmıştır. Osmanlı dönemi Ege adaları, Müslüman Türk, Ortodoks Rum, Katolik Latin ve Yahudi halkıyla kozmopolit bir yapıya sahiptir. Bu çok renklilik, konuşma dilinden edebiyata, sosyal yaşantıdan mimariye uzanan bir “Ada Kültürü” ortaya çıkarmıştır.
Hazırlanan bu çalışmada, günümüzde Yunanistan sınırlarında bulunan Eğriboz, Girit, Limni, Midilli, Rodos, Sakız, İstanköy, İşketoz ve Semadirek adaları incelenmiştir. Üç bölümden oluşan kitabın birinci kısmında; bahsedilen adaların tarihî serencamı muhtasar şekilde anlatılmış, adalara Türk İslam kimliği kazandırmak için yapılan iskânlar, imar faaliyetleri, adalardaki sufi oluşumlar gösterilmiştir. Yine adaların dînî, edebî ve kültürel yönünü canlandıran kişiler ile dergâh ve konak gibi edebî mahfillerine işaret edilmiştir. İkinci bölümde, Osmanlı döneminde bu adalarda doğanlar ile başka yerde doğsa bile farklı sebeplerle adalara gelmiş ve orada medfun olan şairlerin biyografileri yazılmıştır. Ayrıca sahip oldukları eserler ve mevcut vaziyetleri hakkında bilgi verilerek bir bibliyografyanın oluşmasına imkân sağlanmıştır. Üçüncü bölümde ise adaların adalı şairlerin şiirlerindeki yeri araştırılmıştır. Belirlenen şairlerin divan ve manzum eserleri taranarak; adalar coğrafyası, adaların dînî, tasavvufî, sosyal ve kültürel yapısı, gayr-i müslimlerle ilişkiler, şairlerin aşka ve güzelliğe bakışı gibi konular pek çok alt başlıkta tematik olarak incelenmiştir.
Dr. Amet MOLLA MEMET
Gümülcine’de doğdu. Gümülcine Medrese-i Hayriyesi’nden mezun olduktan sonra lisans eğitimine Bursa Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde devam etti. BUÜ Türk İslam Edebiyatı Bilim Dalı’nda “Yunanistanlı Divan Şairleri: Biyografik İnceleme” isimli teziyle yüksek lisansını, yine aynı üniversite ve bölümde “Ege Adalarında Klasik Türk Şiiri ve Şairler” adlı tezle doktorasını tamamladı.
Batı Trakya Türkleri Dayanışma Derneği Bursa Şubesi ve Balkan Araştırmaları Merkezi gibi sivil toplum kuruluşlarında yöneticilik; farklı dergilerde yazarlık yapmış olan Molla Memet; Mevlit ve tercümeleri, Türk tasavvuf edebiyatı, Rumeli şairleri, Adalı şairler ve Rumeli şehirleri gibi konularda akademik araştırmalarını sürdürmektedir.
