Ahmet Talat Onay (1885-1956)'ın Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı isimli ansiklopedik eseri, kendi konusunda yazılmış ilk eserdir.
Yazarın on yıl süreyle çalışarak hazırladığı bu kitapta 1000 kadar madde yer almaktadır. Günümüz okuyucusu için meçhul olan divan edebiyatı kültür birikimi, şiirlerde söz konusu edilen tarihi, dini, efsanevi kişiler, adetler, inanışlar, deyimler, tabirler, çeşitli ilimlerle ilgili terimler, kozmik unsurlar, bitkiler, hayvanlar, sosyal hayatla ilgili unsurlar alfabetik olarak açıklanarak ortaya konmuştur. Eser, maddelerin açıklanmasında kullanılan 500 şairden seçilmiş örnek beyitlerle aynı zamanda zengin bir antolojiye dönüşmüştür.
Eserin bir başka özelliği, maddelerin izahında çok sayıda kaynaktan yararlanılmış olmasıdır. Bunların en başında lügatler gelmektedir: Lehçe-i Osmani, Salahi Lügati, Lügat-i Ebuzziya, Lehçetü'l-Lügat, Ferheng-i Şu'ûri, Kamûs-ı Osmani, Tuhfe-i Vehbi (ve şerhi), Nuhbe-i Vehbi (ve şerhi), Divanü Lügati't-Türk, Ahteri, Burhan-ı Katı Tercümesi, Kamus Tercümesi, Kamûs-ı Felsefe, Ferheng-i Ziya, Lügat-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye, Kâmûsu'l-A'lam.
Eserin biyografik kaynakları arasında ise, Latifi, Aşık Çelebi ve Kınalızâde'nin şuara tezkireleri, Menakıb-ı Hünerveran, Osmanlı Müellifleri, Türk şairleri ve Son Asır Türk şairleri sayılabilir. Yazar, belli başlı Osmanlı tarihleriyle, çeşitli tarih araştırmalarından da yararlanmıştır. Peçevi, Nişancı, Naimü, Ata, Ali, Çelebizade Asım tarihleriyle, Koca Sekbanbaşı Layihası, Cevdet Paşa'nın Ibni Haldun Mukaddimesi, Takvim-i Edvar'ı ve Tarih'i, Rıza Nur'un Türk Tarihi; F. Köprülü, İ. H. Uzunçarşılı ve M. Ş. Günaltay'ın çeşitli kitap ve makaleleri bu kaynakların belli başlılarıdır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi de yazarın en çok yararlandığı eserlerden biridir. Sadi'nin Hafız Divanı, Bostan ve Gülistan şerhleri, Sarı Abdullah'ın Mesnevi Şerhi, Risale-i İbni Zeydün Şerhi ve Veled Çelebi'nin elyazması halinde olan Ayin-i Cem, Cep Defteri, Tuhfetü'l-Erbain, Dahme-i İrfan ve Sımat-ı Aşıkan gibi eserler de çok sık başvurulan kaynaklar arasındadır. Bunların dışında Erzurumlu İbrahim Hakkının Marifetname'si, Fakiri'nin Risale-i Ta'rifat'ı, Mehmed Ali Ayni ve Ömer Rıza Doğrul'un dini-tasavvufi eserleri, divanlar ve sayamadığımız daha niceleri...
Eserin bir başka özelliği de, Veled Çelebi, Tahir Olgun ve Fuat Köprülü gibi konunun otoritesi şahsiyetlerin tashih ve tasvibinden geçmiş olmasıdır. Eserin orijinalinde, Köprülü'nün kendi elyazısıyla yer yer ilave bilgiler bulunmaktadır. Velet Çelebi ve Tahir Olgun birer takriz yazdıkları gibi, esere de zaman zaman açıklamalarıyla katkıda bulunmuşlardır. Yahya Kemal de takriz olarak elyazısıyla bir rübaisini takdim etmiştir.
Ahmet Talat Onayın Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı isimli bu ansiklopedik eseri, divan şiirinin dünyasına girerek metinleri daha iyi anlamak isteyen öğrenci, öğretmen, ilim adamı ve ilgili her türlü okuyucuya yardımcı olacak zengin bir kaynak niteliğindedir.
