Dinsel düşüncenin geliÅŸimi açısından belirli alanlarÂdaki görüşleri bilinmeyen ÅŸahısların incelenmesi önemsenmelidir. Ekollerin öğretileri, belirli dönemlerin sosyal ve politik tavırlarının etkisinde geliÅŸtiÄŸinden ve sisÂtemleÅŸtiÄŸinden, ekollerden bağımsız olarak üretilen düÂşüncelerin daha nesnel olduÄŸu söylenebilir.
Kelâm ilminin tarihsel süreçte geçirdiÄŸi önemli evrelerÂden birisi, felsefi düşünce ve teolojik düşüncenin birleÅŸtirilÂmesidir. Bu evrenin önemli kiÅŸilerinden olan Ä°sfehânî’nin incelenmesi, aynı zamanda bu evrenin genel özelliklerini belirlememize de yardımcı olacaktır. Çünkü Ä°sfehânî, felÂsefi bilgiyi kelâm ilminde kullanmakla kalmamış, Kur’an tefsirinin bir parçası haline de getirmiÅŸtir. BeÅŸeri zihnin üretimi olarak felsefi bilginin kelâm ilminde kullanılmasıÂnı hazırlayan zeminin çözümlenmesi, bu evrenin baÅŸlangıÂcında yer alan kiÅŸi ve ekollerin görüşlerinin açıklanmasını gerektirir.
Bu çalışma giriÅŸ ile birlikte dört bölümden oluÅŸmaktaÂdır. GiriÅŸ; araÅŸtırma hakkında genel bilgilerle birlikte, Ä°sÂfehânî’nin yaÅŸamı, eserleri, kelâm yöntemi ve anlambilim hakkındaki düşüncelerini içermektedir.
Birinci bölüm; Ä°sfehânî’nin Tanrı hakkındaki düşünÂcelerini içermektedir. Tanrı hakkındaki onun ayrıştığı ve özelleÅŸtiÄŸi düşüncelerine yer verilmektedir. Tanrı konusu kelâm ilminin en temel konulardan biri olmasından ötürü, diÄŸer konular ÅŸu veya bu ÅŸekilde bu konuyla bağıntılıdır.
Ä°kinci bölüm; Genel olarak kelâm eserlerinde göz ardı edilen insan konusuna ayrılmıştır. Ä°nsan ile iliÅŸkili olarak insanın yaratılışı, insanın neliÄŸi, insanın fiilleri konuları incelenmiÅŸtir. Bununla amacımız, insanı kelâm ilminin ana konularından biri olarak belirlemek ve insan merkezÂli bir teolojinin imkanında odaklaÅŸmaktadır. Ä°nsan fiilleri, insana izafe edildiÄŸinden doÄŸrudan insan konusunun içeÂrisinde deÄŸerlendirilmiÅŸtir.
Üçüncü bölüm; Vahyin zihninde ortaya çıktığı insan türüne ait elçinin gerekliliÄŸi, nitelikleri, mucizelerinin inÂcelendiÄŸi elçilik konusuna özel kılınmıştır. Kelâm ilmi, AlÂlah-alem iliÅŸkisini incelemekte ve iliÅŸkinin sözlü iletiÅŸimi elçi aracılığıyla gerçekleÅŸtiÄŸini benimsemektedir.
Dördüncü bölüm ise; Ä°sfehâni’nin diriliÅŸ hakkındaki görüşlerini içermektedir. DiriliÅŸ, insan fiillerine olumlu katkısı açısından kelâm araÅŸtırmalarında temel konularÂdan birisidir. Ancak kelamcıların incelemelerinde dönemÂsel tartışmaların etkisiyle diriliÅŸ inancının insan fiillerine olumlu katkısı ötelenmiÅŸ, incelemeler daha çok diriliÅŸin mahiyeti üzerinde odaklaÅŸmıştır.