Yeni olma iddiası taşıyan her şeye şüpheyle yaklaşan Ivan Illich, kapitalist toplumun ortaya çıkardığı kurumların insan üzerindeki olumsuz etkilerini inceledi. Ona göre çağdaş toplumda eğitim, sağlık, ulaşım gibi ihtiyaçlar bürokratik refah devletinin bu hizmetleri yerine getirmekle yükümlü kurumları aracılığıyla karşılanmaktadır.
Ivan Illich, endüstriyel üretim tarzı üzerine kritik değerlendirmeler sunan Tüketim Köleliği kitabında günümüz insanını ve toplumunu teşrih ediyor. İlerleme ve verimlilik adına korkunç bir üretim/tüketim çılgınlığının yaşandığını, oysa sanayileşme ve büyüme kavramlarının vazgeçilmez kavramlar olmadığını işaret ediyor. Uzmanlıklar, gelişme, eğitim, üretim, verimlilik, bilim, hız, sağlık gibi alanlarda beliren sorunların sadece Batılı ülkeler açısından değil, herkes için önem taşıdığını vurguluyor.
Eskiden insanların doğal çevre ilişkileri içerisinde karşıladıkları temel gereksinmeler, çağdaş toplumda ‘bilimsel olarak’ üretilmiş hizmetlerin tüketilmesine indirgenmektedir; belirli bir tüketim seviyesinin altına düşenler teknokratların oluşturduğu kıstaslara göre yoksul sayılmaktadır. Yerleşik düzen, kendi kendini eğitmeyi yetersiz saymaktadır. Ancak kurumsallaşmış hizmetlere bağımlılık bireysel yetkinliğe zarar vermekte, kişiyi yeterli karar verme gücünden yoksun bırakmakta, onu kendi dışında oluşturulan hizmetlerin pasif tüketicisi hâline getirmektedir.
Tüketim Köleliği, daha fazla üretim ve daha fazla tüketim ilkesine dayanan çağdaş toplumsal hayatta yaşananlara eleştirel bir gözle bakmamızı sağlıyor.
