E-Dergi

Halil Hoca'nın 4 ciltlik Osmanlı Üzerine Araştırmalar serisinin bu son kitabını ilk üç kitap kadar beğenmedim açıkçası, aceleye gelmiş gibi geldi bana, Halil hoca'nın tarihçiliğine diyecek bir şey yok tabi ki, allah rahmet eylesin. Ancak bu ciltte hocanın muhtelif zamanlarda yazdığı birtakım makaleler birleştirilmiş sadece ve kitapta bir süreklilik/akışkanlık yok, birbirinden bağımsız makaleler serisi olmuş. Bu nedenle 1700-1900 yılları arası Osmanlı İmparatorluğunda cereyan etmiş hadiseler/değişimlerden açıkta kalan çok nokta olduğu gibi bazı konularda ise çok detaya girilmiş. Yine de bu dönemdeki sosyal, ekonomik ve askeri dönüşüme dair güzel bilgiler var.

Devlet-i Aliyye serisinin bu 3.cildinde Halil Hoca 17. y.y.'da Osmanlı maliyesindeki bunalımı, Köprülü ailesinin veziriazamlıkları dönemlerindeki olayları, Bozuluş ve Kargaşa döneminde devrin bürokratları (Koçi Bey, Katip Çelebi vb.) tarafından sunulan ıslahat layihalarını ve Avusturya ile süren uzun savaş döneminin (1683-1699) detaylarını konu almış ve Karlofça Anlaşması ile bitirmiş. Kitap aslında 2.cildin konusu iken hacimli olduğundan ayrı bir cilt olarak basılmış, bu açıdan 2.cildin bir eki gibi düşünülebilir. Kitapta kronolojik
bir ilerleyiş yok, bazı konular detayları ile ele alınırken (1683-1699 dönemindeki savaşlar) bazı konulara ise hiç girilmemiş. Kitabın hacimli olması gözünüzü korkutmasın, ekler bölümü büyük yer tutuyor. Benim gibi tarihçi olmayıp Osmanlı tarihine ilgisi olan herkesin okuyabileceği düzeyde bir çalışma olmuş.

İnalcık hocamız tarih kitaplarımızda Osmanlı'da Duraklama Dönemi olarak anlatılagelen zaman dilimini tarafsız ve tamamen belgelere dayalı olarak anlatıyor bu kitabında. Osmanlı'nın yükseliş dönemini anlatırken herkes hemfikirdir ancak nedense kanuni sonrası dönem her kesim tarafından farklı anlatılagelmiştir. İşte duraklama dönemi denilen zaman dilimini (kitapta 1603-1656 yılları arası ele alınmış) bu ideolojik tutumlardan uzak olarak anlatan kitap arayan birisi olarak büyük bir boşluğu doldurduğunu söylemeliyim. Sadece Osmanlı tarihine ilgisi olan birisi olarak dilinin gayet anlaşılır olduğunu belirteyim. Kitaba dair tek eleştirim kitap farklı zamanlarda yazılmış makalelerin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş izlenimi veriyor çünkü bölümler hatta aynı bölümde paragraflar arası geçişlerde bile kopukluklar mevcut, ayrıca yer yer tekrarlar mevcut.

Genelde sadece iyi yönlerini ele alıp "Ulu Hakan" olarak ve sadece kötü yönlerini ele alıp "Kızıl Sultan" olarak sunulan padişah 2.Abdülhamid hakkında tarafsız ve sadece belgelere dayalı yüzeysel ve akıcı bir anlatım arayanlara bu kitabı tavsiye ederim. Yazar kitapta sultanın dış borçlar, eğitim, donanma, istihbarat, güvenlik, ermeni meselesi, basın, dış politika, petrol, filistin sorunu vb.. konulardaki politikası ve yaklaşımını belgeler ışığında anlatmış. Sadece devlet işleri değil aile ve kişisel hayatına dair bölümler de ayrıca mevcut.

Kitap Osmanlı İstanbul'unda büyük çoğunluğu ile askerin (sipahi ve yeniçeri) zaman zaman ise halkın (esnaf vb.) idareye karşı çıkardığı ayaklanma ve isyanları kronolojik sıra ile anlatıyor. Her ne kadar akademik bir çalışma olmasından kaçınıldığı söylense de çalışmada akademik özenin gösterildiğini görüyoruz. Kitap gayet akıcı bir dille yazılmış, tek eleştirim bir-iki sayfa ayrılan ve önemli sonuçlar doğurmayan isyanlar yerine patrona halil isyanı gibi önemli sonuçlar doğuran isyaanların daha detaylı anlatılmasını yeğlerdim. Konuya ilgisi olanlara tavsiye ederim.