Osmanlı Hanedanının Sürgün ve Dönüş Süreci
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ve rejimin değişmesi neticesinde Osmanlı hanedanının akıbeti konusu, geçiş döneminin en önemli meselelerinden biri olmuştu. Çünkü, savaştan çıkmış bir ülkenin yeniden imar edilmesi ve kurulan rejimin güvenilir bir ortamda kendini sağlam temeller üzerine inşa edebilmesi için, tehdit oluşturabilecek tüm unsurlardan korunması o günün şartlarında önem arz ediyordu. Cahide Sınmaz Sönmez, hazırladığı bu eserde, geçiş döneminde Osmanlı hanedanı hakkındaki sürgün kararının nasıl alındığını, hanedan üyelerinin gurbette neler yaşadıklarını ve geçen yılların tehdit algısını zayıflamasıyla beraber hayatta olanların vatana dönmesine aşamalı olarak nasıl izin verildiğini ele alıyor.
Bilindiği gibi saltanatın kaldırıldığı 1 Kasım 1922 sonrası Sultan Vahideddin, 17 Kasım’da ülkeyi terk etmişti. Hanedan üyelerine ilişkin yoğun meclis tartışmalarından sonra, 3 Mart 1924’te çıkarılan kanunla bu sefer hem hilafet kaldırılmış hem de kanun kapsamındaki 155 kişi sınır dışına çıkmak zorunda kalmıştı.
Dönüşe izin veren ilk kapsamlı düzenlemeye kadar, 1939’da ve 1949’da ülkeye girişe istisnai olarak bazı izinler verilmiştir (s. 20-52). 1950’de tek parti döneminin bitmesine sebep olan iktidar değişikliği, sürgündeki hanedana mensup kadınların ve bunların çocuklarının ülkeye dönmesine izin verilmesinin temelini oluşturmaktadır. 23 Haziran 1952’de yürürlüğe giren ilgili kanunla yaklaşık olarak 80 kişi yeniden Türk vatandaşı olma hakkına kavuşmuştur (s. 53-118). Kapsam dışında bırakılan şehzâdelerin, ülkeye geri dönmeye izin almaları ise yarım asırlık bir sürenin geçmesinden sonra mümkün olmuştur. 15 Mayıs 1974’te çıkarılan Genel Af Kanunu kapsamına alınan bir düzenlemeyle hanedan mensubu erkeklerin ülkeye girmesine ve vatandaş olmasına imkân tanınmıştır. Sürgüne gönderilen ve hayatta kalan 10 şehzadeyle, sürgünde doğup da o tarihte hayatta olan 11 şehzade bu haktan yararlanabilmiştir (s. 119-160).
Eser, elli yıllık bir süreci işlemesine rağmen oldukça anlaşılır bir dille “efradını câmi, ağyarını mâni” bir belgesel üslûbuyla, 163 sayfada, konuyu gayet güzel anlatıyor. Her bölümde önce genel çerçeve sunuluyor ve sonrasında hanedan üyeleri özelinde yaşananlar bir bir aktarılıyor. Akademik anlayışın bir gereği olarak dipnotlar, kaynakça ve ekler, bu bütünü tamamlıyor. “Sürgünden Vatana”, Cumhuriyet döneminde, hanedan üyelerinin neler yaşadıklarıyla ilgilenen tüm okurların kütüphanesinde bulunması gereken nitelikli bir eser.
Faydalı bir okuma olması dileğiyle!
