E-Dergi

Muhteşem kapağına aldanıp 488 sayfalık kısaltılmış versiyon olduğuna bakmadan almış gitmiş bir de üstüne okumuşum. Tam, tarihteki ilk kez yazılmış roman olarak geçen büyük bir eseri okuyup bitirdim diye övünecekken; hadi şimdi sıkıysa bunun iki ciltli asıl bin küsür sayfalık versiyonunu baştan oku!

Dönemin Musevi ilticacılarından olan yazar; 1923 yılında yazdığı bu romanı Nazizm'in alacakaranlığından başlatıyor, dönemin ufkunda kara bir güneş gibi doğan Hitler ile bitiriyor. Mesleği gazetecilik de olan yazarın, iki dünya savaşı arasındaki dönemi günün aktüalitesini sunar gibi yazması kitabı sürükleyici kılarken, sonunu zaten bildiğiniz tarihi bir hikayenin yarattığı 'en azından öznel bir yorum olur' beklentisini boşa çıkarıyor; nesnellik sığ bir tat bırakmıyor da değil çünkü hiç de alegorik olmayan ve sonu bilinen ucu açık bir hikaye örüntüsüyle sadece karakterlerin kurgusallığı edebi bir romanı, maalesef günümüzde, klişe gibi görünmekten kurtaramıyor. Yalnız başlangıcından gelişimine radikal bir kötülüğün tekinsizliğinin Musevi-Nazi diyalektiği bağlamında bu derece grift işlenmesi halen daha klişe sınırlarını zorlamakta ki işte bu eseri okunmaya değer kılan en büyük ölçü budur çünkü bu griftlik bayatlayan değil tam tersine yıllanmışlık kazanan ibretlik 'zamansız' bir olgudur.

Tolkien de dahil, en az, tanıtımında bahsedilenlerin sayısı kadar yazar etkilemiş hatta büyük olasılıkla etkilenmiş yazarlardan büyük bir ordu kurmuş, birçok fantastik akımın öncüsü bir kitapla karşı karşıyayız. Strugatsky'lerin ve Tarkovsky'nin bir nevi bilimkurguda "İsa Golgotha'ya haçını taşıyor"'u olan "STALKER" tarzı hikayelerinin şeklen öncüsü de diyebiliriz. Ruslar tarza tam yakışacak ismi 50 yıl sonra koymuş. Amerika'dansa etkilenenlerden bir örnek Conan'ın yaratıcısı Robert E. Howard'ın fantastik "ALMURIC" gezegeninde geçen, gezegenle aynı isimdeki 1939 kökenli romanıdır. Neyse konumuza dönersek; kitabı okurken başlarda, kendi dönemi 1910'ların spiritüalizm akımını UFO'lara bağlıyor Lindsay derken, kitap ilerledikçe, adeta 1960'ların saykodelik akımının tasvirleriyle, ziyaret ettiği uzaktaki bir gezegeni kişileriyle, yaratıklarıyla betimlemeye başladığını görüyoruz.

19.yy sonu daha sıradan insanlara da dair pek çok anekdot içeren romanda, en çok ilmiye yani dönemdeki akademik sınıfın güç anlamında zirvede olmasıyla ilgili olgular göze çarpıyor. Olgulardan en önemli ve şaşırtıcı olanı, güçleri sayesinden o dönemin en fazla serbestisi, düşünme ve konuşma hürriyetine sahip kişilerin, kısacası aydın kesimin bu din bilginlerinden çıkması. Üç ana karakter sunuluyor bu konuda; farklı yapıda, farklı görüşteki ilmiye mensuplarının karşılıklı tenkit içeren tartışmaları ve ilişkileri birebir canlandırılıyor. Yan karakterlerle de dönemin eğlence hayatından, yangınlarına; bürokrasiden, jürokrasiye; evlilik kurumundan, musikiye; azınlıklardan, padişahlığa kadar konular mercek altına alınıyor, ilginç noktalar okura keşfettiriliyor. En nihayet kitap bittiğinde eski dönemin kısıtlı bir kalburüstü kesimi hakkında da olsa bilgi verilirken şimdinin köklerinin nerelere uzandığını, gelecekte de nerelere ulaşacağını görüyor olmamızın amaçlandığı hissediliyor.

Kitap Musa serisinin ilk kitabı; savaş Birinci Dünya, açlarsa Dinamo ‘nün küçük Musa'sının da bulunduğu yetimler, dullar... Çoğunlukla İstanbul'u ve kalburüstü tabakayı işleyen yazarlarımızın aksine, o dönemin Anadolu'sunun, en yoksul kesimi en olağan çıplaklığıyla işleniyor burada. Öyle doğrudan bir anlatışı var ki Musa yerine Hasan'ı koysaymış birebir hayat öyküsü olmadığından kimse dem vurmazmış hiç. Hoş, isimleri değiştirmesi yazarın olayları nesnel olarak ele alabilmesi için hakikaten elzemmiş. Okudukça da anlaşıldığı üzere böyle acıklı bir romanı yazmak hele başından geçenlerden ibaretse, büyük bir soğukkanlılık gerektiriyor. Yoğun tasvirler gibi sanatsallığa hatta yorumlara bile pek girişilmemiş ama olay üstüne olay şeklindeki şiddetli bir edebi akıntının üzerinde küçük Musa'nın dimağının içindeymişçesine dönemsel yolculuğa çıkıyorsunuz.