E-Dergi

Eseri duygusal ve dağınık buldum. Evet, Alevilere İslam adına yapılanlar tarihi birer gerçek ama zulüm görenler sadece onlar mıydı? Mesela kölelik gibi, İslâm tarihinin yüzleşmesi gereken başka insan hakları meseleleri de yok mu? Din adına yapılan yanlışlar dinin itham edilmesini haklı çıkarmaz. Yanlış yorumlayarak ya da bilerek istismar edenler yüzünden dini kötülemeye çalışmak samimi inanç sahiplerini incitir. Kaldı ki, Alevilere reva görülenlerin, yazarın da değindiği gibi, siyasi nedenleri de vardı. Yüzyıllar boyu Anadolu Aleviliği Safevi Şii’liğinden ayırt edilmeyerek siyasi bir tehdit sayıldı. Bir de meselenin sosyoekonomik yönü var: o devirdeki devletlerin feodal yapıları. Baskıcı zümrelere karşı başkaldıranların çoğu Alevi kökenli. Yazar bunları kendi siyasi çizgisi doğrultusunda kutsuyor. Özünde haksız diyemeyiz, ama burada yine, eşitliği emreden bir dini haksızlığın tek nedeniymiş gibi öne sürmek başka bir haksızlığa yol açıyor. Yoksa, farklı bir tarih okuyoruz, öğretici.

Türkiye’nin siyasi yapısını anlamak için çok yararlı ve derli toplu bilgiler içeriyor. Ne var ki, ilk yayınlandığı 1990 yılına ait bilgilerin 32 yıl sonra hiç güncellenmeden aktarılıyor olması bende büyük bir hayal kırıklığı yarattı. Eski tarihli bir kitap olsa, peşinen kabul eder geçersiniz. Ama ülkede İslami oluşumların son 20 yılda toplumda giderek hissedilen etkilerini ve yaşadığımız din temelli travmatik olayların kitapta yer almayışını çok büyük bir eksiklik olarak görüyorum.

Benim gibi merak edip, ilgisini biraz da Doğu medeniyetlerine yöneltenler için çok ilginç bilgilerle dolu bir kaynak. Kitap, insanlık tarihindeki büyük bir entelektüel hareketin, antik Yunanca eserlerin Abbasi’ler tarafından Arapça’ya çevrilmesi fenomeninin, toplumsal ve tarihsel köklerini ele alıyor. O günün imkanlarında kaybolmaya mahkum el yazması eserlerin tek tek toplanıp mükemmelleşinceye kadar defalarca Arapça’ya çevrilmesiyle yeni bir uygarlığa kapı açılıyor. Fetih hareketleri sırasında Çinlilerden kağıt yapımını öğrenen Araplar böylelikle bilginin daha da hızla yayılmasını sağlıyorlar. Bu sayede Batı’ya ulaşan eserler, daha sonra Rönesans’ın temellerini oluşturuyor. Kitap, uygarlıkların pekala ahenk içinde, birbirlerine dayanarak ve birbirleriyle ilişki halinde yaşayabildiklerini ve ortak paydamızın insanlık olduğunu bize hatırlatması bakımından da değer taşıyor.

Yazar, İslâmın kök değerlerini bir kere daha hatırlatarak, modern dünyanın bunlarla uyuşmayan yanlarını açık bir dille anlatıyor. Bunu yaparken kendisini "fundamentalizm"den de itinayla ayırıyor. Yalnız bir sorun var ki, kitabın ilk baskısı 1989 yılında yapılmış ve üzerinden geçen uzun sürede modern medeniyetin de ortaya koyduğu açmazların ve İslâmın ilahi kudret adına "bulaşmış" olduğu olayların değerlendirmesini maalesef yazardan okuyamıyoruz. Bunda tabii ki kimsenin kabahati yok. Sadece, bu boşluğu kendi akıl yürütme becerinizle kapatmak zorundasınız.

Yazarın konu hakkındaki derin bilgisini eleştirme yetkisini kendimde bulmam. Ben kitabı kendi adıma son derece aydınlatıcı buldum. Ancak, kitabın makalelerden oluşması ve pek çok tekrarı içermesinin konunun bütünlüğünü bozduğu kanısındayım. Ayrıca 20 yıl önceki makalelerin derlenip sunulmuş olmasını okuyucuya bir haksızlık olarak görüyorum. Son 20 yılda bu nazik dalda hiç mi bir araştırma yapılmadı ki yararlanamıyoruz? Yine de Prof A. Yaşar Ocak'a sahayı amatör sözde araştırmacılara bırakmadığı için şükran duymalıyız.