E-Dergi

Bir paşa oğlu olan Ahmet Celal,yedek subay olarak katıldığı Birinci Dünya Harbi'nde bir kolunu kaybeder.Kendisi için herşeyin bittiğini düşünürken;İstanbul işgal edilince,emireri Mehmet Ali'nin davetine uyarak,onun,Orta Anadolu'da Porsuk Çayı kıyısındaki köyüne yerleşir.Köylülerden yakın ilgi görmeyi uman Amet Celal birkez daa hayal kırıklığına uğrar.Hatta köylü ona "Yaban" adının verip,onu düşmansayarlar.Yakup Kadri'nin bu romanındaki tezi,"aydın halkı eğitemez ve kendi bilgi kültürünü onlara aktaramaz"dır.Bunu anlatırken başarılı bir dil kullanmış.

"Daima onu düşündüğü halde gözünün önünde değildi,gelirse bile sade gözleri geliyor,o zaman freyada benzeyen bir saadetle,lakin işte seviyorum,diye haykırmak istiyor...Sade onu,sade onu...Başka kimseyi sevmeyeceğim,diye yemin etmek ihtiyacını duyuyordu."
Suat,Süreyya ile evli bir kadındır.En yakın arkadaşları Necib de Süreyya'nın akrabasıdır.Sık sık ziyarete gelen Necib'le Suat arasında bir aşk doğar.Fakat bu aşkı uzun süre birbirlerine söyleyemezler.Çok mutsuz günler geçirirler.Birün Necib'te oradayken,Konak'ta yangın çıkar.Suat içeride kalır.Süreyya ile Necib Suat'ı kurtarmaya koşarlar.Yangın daha da büyüynce Süreyya girmeye cesaret edemez.Necib odaya dalar.Aniden tavanın çökmesiyle ikisi de kurtulamaz.Yasak bir aşkın dramatik sonuyla noktalanan Eylül,bireysel aşkın psikolojik tahlilini içeriyor olması özelliği ile onun ilk psikolojik roman olduğunu kanıtlamakta.Türk edebiyatıyla ilgilenen herkesin arşivinde bulunması gereken bir eser.

Halit Ziya'nın bu romanında yirmi yaşlarındaki Ahmet Cemil adlı gencin "mai" diye simgelediği üç hayali-ve ümidi-olan;hayali romanının başarılı olması ve herkesçe tanınmak,kızkardeşinin mutlu olması ve sevdiği kızla evlenmek isteklerinin hiçbirinin gerçekleşmeyip,çalıştığı gazeteden kovulması,kızkardeşinin mutsuz bir evlilikten sonra ölmesi ve sevdiği kızın başkasıyla evlenmesi ve Ahmet'in "siyah"ın karanlığına düşmesianlatılıyor.Böylece Ahmet annesiyle birgün imparatorluktan çok uzaklara gider ve belki de karanlığının içinde yeni umut ışıkları aramaya başlar.Halit Ziya'nın en iyi romanlarından olan Mai ve Siyah döneminin edebiyat ve şiir anlayışına olan gözlemleriyle de dikkat çekiyor.

Aşk-ı Memnu romanının olay kahramanlarından biri olan Beşir,evin genç kızı Nihal'e çok düşkün bir Habeştir.Nihal'in bilmediği çok şeyi bilmesi (örneğin evde yaşanan yasak aşkı biliyor olması) ve bunu Nihal'e söyleyememesi onun hassas ruhunu fazlasıyla yıpratır.Evde yaşanan bu yasak aşkın sonu ise ölümün ta kendisidir.Tiyatroya da uyarlanan bu kitap kalitesi ve merak uyandırıcılığından ötürü çok ilgi gördü.Bu kitabı severek tavsiye ediyorum.

Batılı yaşayış tarzının tenkidi,Tanzimat romanının önde gelen temalarından biridir.Ahmet Mithat Efendi Felatun Bey ile Rakım Efendi'de konuya Doğu ve Batı kültürü açısından yaklaşıyor.Felatun Bey Batı'nın,Rakım Efendi ise Doğu'nun temsilcisidir.Ahmet Mithat Doğu ile Batı sentezi yapmış adeta.