İlk bakışta kitabın adı, dinin ideoloji olarak ele alınışını çağrıştırıyor gibi görünse de aslında çok az din konusu ele alınmıştır. Ayrıca ya yazardan ya da tercemeden kaynaklanan bazı devrik ve düzensiz cümleler ifadeleri yarım kalmasına ve anlaşılma zorluğuna neden olmuştur.
Kitap sanki bazı kabile ve toplumların yaşayış şekilleri konusunda bilgi verirken konu içerisinde bir miktar da din konusunda bilgi vermekten öteye geçememiştir.
Aslında kitabın adı şöyle olsa daha yerinde olurdu: ‘Bazı kabile ve toplumların yaşam tarzları’ Çünkü kitabın çok az bir kısmında dini inanışlardan bahsedilmektedir.
Sadece beşeri dine mensup birkaç dinin incelenmesi olsa olsa konuya giriş olarak değerlendirilebilir. Bunu yazar da zaman zaman şöyle dile getirmiştir: “Bu kitap dini inanışların gelenekler açısından analizini yapmaktadır. Dinin ideoloji olarak analinize giriş niteliğindedir. (s.10) Bu kitap, kapsamlı bir dinler tarihi çalışmasını ya da belli başlı dini geleneklerin kapsamlı incelemesini hedeflemiyor. Esas amaç, ortaya çıkışlarındaki toplumsal ve psikanalitik bağlamları dikkate alarak, çoğunlukla batılı olmak üzere, kimi özel dini geleneklerin yapısal özelliklerine ışık tutmaktadır. (s.11) Kitap karşılaştırmalı din veya dinler tarihine giriş niteliği taşımıyorsa da din üzerine toplumsal ve psikolojik bir çalışma olarak değerlendirilebilir. (s.12)”
Arka kapaktaki “Avrupa’da kiliseye gidenlerin sayısındaki düşüşe bakanlar, …dese de, aslında son yıllarda dinin toplumsal yaşam içindeki etkisinde bir yükseliş var ….” ifadeler, sanki günümüz dinlerini de içine alan bir araştırma izlenimi veriyor ki aslında birkaç küçük kabile ile Mısır Firavunların inanışını içine alan birkaç ilahi olmayan dinlerin verilerinden yola çıkarak ilahi dinler hakkında fikir yürütülmeye çalışılmıştır. Zaten yazar ve yayınevi konuya “Evrim teorisinin yaratılış efsanelerine nasıl son verdiği biliniyor”(kapaktan) diyerek konuya peşin hükümle yaklaştığını ortaya koymuştur.
KELEPİR OLARAK ALDIĞIM VE İÇERİSİNDE İDEOLOJİ OLARAK DİN KONUSUNDAN UZAK BİR KİTAP OLDUĞUNU GÖRDÜĞÜM BU KİTABIN, OKUMA LİTERATÜRÜME İSTEMEDEN GİRMESİNE ÜZGÜN OLDUĞUMU, İNSANIN OKUDUĞU KİTAP SAYISI BİN ADET OLSA DA BU KİTABIN BİNLİK LİSTEYE GİRMESİNİ DAHİ UYGUN BULMADIĞIMI İFADE ETMEK İSTERİM.
Yayınevi adına yaraşır bir kitap.
Konu ile ilgili şu açıklamayı da aktarmak isterim:
İslam inancına göre dinin kurucusu Allah'tır; bütün sahih dinler Allah'tan gelmiş ve safiyetlerini korudukları sürece yürürlükte kalmışlardır. İslâmî inanışa göre Hz. Âdem'den Hz. Muhammed'e kadar bütün peygamberlerin getirdiği hak dinlerin ortak adı İslam'dır. Ancak tarihin akışı içinde insanlar hak dinden uzaklaşmışlar ve beşerî zaaf neticesinde dinde meydana gelen dejenerasyon sebebiyle Allah peygamberler göndererek insanları ya eski dinlerini aslî şekliyle öğrenip uygulamaya çağırmış veya yeni bir din ve şeriat göndermiştir. Bu bakımdan İslâm'ın insan ve din telakkisi hem biyolojistlerin ileri sürdüğü şekliyle insanın evrimi, hem de bazı dinler tarihi uzmanlarının savunduğu dinin evrimi (çok tanrılılıktan tek tanrılılığa doğru gelişen evrim) iddialarıyla bağdaşmaz. İslâm bilginleri de, insanda hak dini benimseme temayülünün fıtri olduğunu ifade etmişlerdir.
Batı'da XVI. yy’dan başlayarak ilkel kabilelerin hayat ve dinlerine ilgi duyulmuş; XVIII. yy’dan itibaren dinin menşei konusunda kutsal kitapların verdiği bilgi dışında bazı kaynakların tesbitine çalışılmış; araştırmalarla elde edilen bulgular, çeşitli kaynaklar değerlendirilerek geçmişteki milletlerin, hatta tarih öncesi toplumlarının dinleri ve inançları üzerine bazı tezler ileri sürülmüştür. Bu arada XIX. yy’ın ortalarında A. Comte ve L. Buchner ile doruk noktasına ulaşan pozitivist ve materyalist propagandalar yanında C. Darwin'in ortaya attığı evrimci görüş, dinin kaynağı konusunda kutsal kitaplarla çatışan yeni teoriler ortaya çıkardı. E. B. Taylor, dinin başlangıcını animizme dayandırmaktaydı. Buna göre maddî şeylerden ayrı olarak bir de onlara şekil veren ruhlar vardır. Ölü ruhlarının bedensiz varlıklarını devam ettirecekleri inancı atalara tapma kültünü doğurmuş, buradan yağmur, ateş, ırmak vb. tabiat güçlerini idare eden tanrıların varlığına geçilmiş, zamanla çeşitli tanrıların niteliklerinin bir tanrıda birleşmesiyle de tek-tanrıcılık ortaya çıkmıştır. Evrim geleneğinden kaynaklanan ve günümüzde modası geçmiş olan bu görüş ve nazariye, Darwin ve takipçilerinin görüşlerinin diğer bilim alanlarına taşınması ile yaygınlık kazanmıştır. (Konu edindiğimiz bu kitap da böyle bir anlayışın eseridir)
Totemci görüşün en hararetli savunucusu olan W. R. Smith'e göre başlangıçta çeşitli kabileler, kendilerini belli bir hayvan veya bitkiyle (totem) kan bağı içinde akraba sayar ve toteme saygılarını tapınma ile gösterirlerdi. İlâhî varlıklara tapınma ve kurban kesme şeklindeki dinî uygulamalar zamanla bu anlayıştan doğmuştur. Bu nazariyenin de artık taraftan kalmamıştır. Dinin kaynağının totemciliğe dayandırılması konusunda en yaygın nazariye S. Freud'e aittir. Ancak Freud'ün nazariyesi de delillere dayanmayan, son derece spekülatif bir yorum olarak değerlendirilmiştir. (İslam Ansiklopedisi, 9/317)
