E-Dergi

İran üzerine okuduğum ilk kapsamlı eser. Özellikle 1921 yılında darbe ile kontrolü ele geçiren Rıza Pehlevi döneminde yapılan inkılapları okuyunca çok şaşırdım. Yapılan inkılaplar, takınılan tutum bizdeki cumhuriyetin ilk yıllarında yapılan inkılaplar ile aynı nerdeyse. Hatta ilerleyen yıllarda kafatası ölçme gibi faşist akımlarının etkisi ile yapılanlar bile bizle benzer. Bir de buna dil devrimini eklemek lazım. Bu kitabın sadece bir kısmı. 1953 de İran petrollerini millileştirmeye çalışan Musaddık’ a yapılan darbe, 1979 İslam Devrimi gibi konularda haliyle işleniyor. İranın karmaşık aşiret yapısından da bahsediliyor. Okumaya değer. Eksik nokta olarak ise Irak-İran savaşına hiç değinilmemiş desek yeridir. Bu kadar önemli bir olay es geçilmemeliydi bence.

İlk baskısın yapıldığı yıla göre söylenebilecek şeylerin sınırlarını zorlamış bir kitap. İçerisinde Cumhuriyete giden yolda yaşanan Filistin Hezimeti gibi pek de kitaplara girmeyen konu da var. Yine kitaplar nadir gördüğümüz Mustafa KEmal'in Pera-Palas oteldeki görüşmesi, Samsuna çıkma olayında üzeri sürekli örtülmeye çalışılan Sultan Vahdettinin etkisi, Sivas Kongresindeki manda konusu ki bizlere resmi tarih tarafında sürekli Sivasta Manda ve Himaye ret edilmiştir deniliyordu ancak gerçekler hiç de öyle değil. Bu ve daha fazlası bu kitapta. Olumsuz eleştiri olarak ise konular arası geçişler çok hızlı olmuş, bütünlük kurmak da zorlanabilirsiniz. Bu kitabı okumadan önce daha derli toplu bir Cumhuriyete giden yol bulup okumanızı tavsiye ederim.

Kitabın başlangıç kısmındaki meclis konuşmaları gerçekten hayret verici. Paşaya yapılan hücumlar, hakaret bari sözler, Paşanın yazı yazdığı Tan gazetesinin basılması ve bunu CHP vekili İbrahim Talinin onaylar tarzdaki konuşması, Nutuk'un yine yüce bir kitapmış gibi mecliste kutsanması, Paşa nutukta yanlış yazılan bir yer okuduğunda vekillerin araştırmadan direk tepki göstermesi... Bunun gibi bir çok konuşma var. Günümüzde yaşanan meclis kavgaları ile o zamanki zihniyetin ne kadar da benzer olduğunu okuyunca göreceksiniz.

İttihat ve Terakki hakkında sağda solda bir çok söz duyarsınız. Onu ya tam överler ya da tam gömerler. Bunu yapanların en büyük sıkıntısı ise bilmemeleridir. Mükemmel bir şey yoktur. Kazım paşanın bu hatıratını okurken hayran kalmamak elde değil. Olayları akış sırasına göre çok güzel vermiş. Kitaptan bir kaç olay söyleyecek olursak, Sultan Hamide Suikast girişimi, Paşanın Manastırdaki günleri, Enver paşa ile beraber çalıştığı İttihat ve askeri zamanları, particiliğin nasıl yapılması gerektiğine dair Paşanın görüşleri... Liste uzar da gider. Okumanızı tavsiye ederim.

Çok yüzeysel bir anlatımı var. Daha derin bir anlatım beklerdim. Lozan meselesinde sağda solda az çok duyduğumuz şeyler yazılmış. Bu konuyu detaylandırılırsa daha hoş olacaktır. Ama yine de Haim Nahum hakkında bilgi edinmek için okunabilir.