23 Nisan 1920 ile 16 Nisan 1923 arasında faaliyet gösteren Birinci Mecliste yaşanan muhalefet hareketlerini bütün detaylarıyla izleyebileceğimiz mükemmel bir eser.
Zihinlerdeki pek çok karanlık noktayı da aydınlatan eserde aynı zamanda milletvekillerinin yaş, meslek, sosyal yapı gibi özel durumları da ayrı tablolar halinde verilmiş. Eserden izleyebildiğimiz şekliyle birinci mecliste faaliyette bulunan üç grup olduğunu görüyoruz. Bunlardan ilki Mustafa Kemal ve arkadaşlarının bulunduğu Birinci Müdafai Hukuk Grubu, diğeri ise başını Hüseyin Avni Ulaş’ın çektiği ve onun yandaşlarından oluşan, devlet yönetiminin demokrasi ve hukuğa uygun şekilde yürütülmesi için mücadele veren İkinci Müdafai Hukuk Grubu oluşturuyor. Diğerleri ise bağımsızları oluşturuyor, bunlar daha çok saltanat ve hilafetin korunması yönünde siyaset yapan vekiller. Eserde ikinci grubun faaliyetleri ağırlıkla ele alınmış. İstiklal mahkemelerinin keyfi uygulamalarını önlemeye yönelik faaliyetleri, Başkumandanlık yasasının sadece ordunun tek elden organizasyonu ile alakalı olması gerektiğine yönelik düşünceleri, ülkenin tüm işlerinin başkumandan sıfatıyla tek kişide toplanmasının yaratacağı sıkıntıları, hem başkumandanlığın, hem meclis başkanlığının, hem bakanlar kurulu başkanlığının tek kişide toplanmasının kuvvetler ayrılığı prensibine uymayacağı ve telefisi mümkün olmayacak yönetim boşlukları doğuracağı yönündeki muhalefet hareketleri İkinci Grubun başlıca dikkat çeken faaliyetleri olduğu görülüyor. Ancak bu gün şöyle bir anlayış var ki nasıl oluştuğunu anlayamıyorum; Birinci mecliste M.Kemal ve arkadaşlarının çıkarmaya çalıştığı yasalara muhalefet eden herkesi saltanat ve hilafet yanlısıymış gibi zikretme alışkanlığı oturmuş. Eser okunduğunda anlaşılıyor ki saltanat ve hilafet yanlısı olan ve sayıları 90 kişi kadar olan bağımsız milletvekilidir, İkinci Grup’un muhalefet hareketi cumhuriyetin demokrasi ve hukuk zeminine oturtulmaya çalışmasından ibarettir. Hatta ikinci grubun bu tür muhalefeti karşısında Birinci Grup’tan Yunus Nadi Bey’in (Cumhuriyet Gazetesi kurucusu) gazetesindeki “Bir Cidal Devri” adlı makalesinde; bu meclisin bazı işleri millet desteği ile yapıldığı görüntüsü vermek üzere formalite gereği kurulduğunu, bütün kanunlar biz (Birinci Grup) nasıl istiyorsak öyle çıkmasının kaçınılmaz olduğu şeklindeki yazısına başta Hüseyin Avni Ulaş olmak üzere tüm İkinci Grup üyeleri sert tepki göstermiş, bunun millete yapılmış bir hakaret olduğunun altını çizmiş oldukları görülmektedir.
Her kitapseverin kütüphanesinde mutlaka bulunması gereken bir eser.
