Moğollar ve Ruslar Hakkındaki Yorumlar

Söz konusu kitap Moğollar ile Rusların karşılaştırılmalı ve bir arada anlatılmasıyla dikkat çekiyor. Çalışma Moğollar tarihiyle başlıyor ve Ruslar ile devam ediyor. Alışagelmişin dışında Moğollar olduğu gibi anlatılmaktadır. Yani birçok eserde “ürkütücü” şekilde yer alırken bu eserde Moğollar kanaatimizce olduğu gibi anlatılmaya çalışılmıştır. Günümüz posta sisteminin atalarının Moğollar olduğu çalışmada genişçe yer buluyor. Moğol atlı posta sisteminin işleyişiyle ilgili fazlaca malumat okura aktarılmıştır.

Konuya hakim okurun bu çalışmada yeni bir şeyler öğreneceğine şüphe yoktur. Zira çalışma popülist kaygılardan ziyade akademik disipliniyle dikkat çekmektedir.

Çalışmada Moğolların devamı olan Altın Ordu’nun çöküşü ve Rusya’nın yükselişi de ele alınmıştır. Bu bölümden itibaren “Ruslar varlıklarını Moğollara borçludur,” diyebiliriz. Bu arada Altın Ordu çökerken Osmanlı’nın da yükselişe geçtiğine de dikkat çekilmiş. Aynı bölümde Osmanlı, Bizans ve Moskova’ya dair yine karşılaştırmalı bilgiler yer almaktadır. Toktamış ile Timur’da zikredilirken Moğol dönemindeki edebiyata da değinilmiştir. Döneme dair Moğol ve Ruslar arasındaki hukuk işlerinin nasıl işlediğinin de anlatıldığı eseri başucu kaynağı olarak tavsiye ediyoruz.

George Vernadsky, Moğollar ve Ruslar adlı eseri 1953 yılında kaleme almıştır. Vernadsky, Rus tarihi ile ilgili yapmış olduğu çalışmalarla ün kazanmıştır. Akademik serüveni boyunca Rus tarihi üzerine yoğunlaşmış ve bu konunun dışına çıkmamıştır. Buna bağlı olarak Vernadsky'nin eserleri de Rusların diğer toplumlarla olan ilişkilerini de incelemektedir. Değerlendirmeye almış olduğumuz Moğollar ve Ruslar adlı eseri, adından anlaşılacağı üzere Rus tarihinde Moğol dönemini genişçe ele almaktadır.

Rus tarihçilerin bazıları -pek çoğu da denebilir- Moğollar hakkında kötü bir imaj çizerken; George Vernadsky ise, Moğolların Ruslarla olan ilişkilerinde Rus devlet yapılanması açısından olumlu gelişmeler kaydedildiğini, netice olarak Moğolların Ruslar açısından sanıldığı kadar kötü olmadığını dile getirmektedir. Bu kitapla birlikte sadece Rusların gözünden Moğollara yönelik değil, aynı zamanda panoramik bir Moğol-Rus ilişkileri hakkında bilgiler edineceksiniz.

XIII. Yüzyıl dünyası, Moğol istilasının çarpan etkisiyle yeniden şekillenmiştir. Bu durumdan ciddi manada etkilenen Rusya, idaresi altında bulunan pek çok bölgenin düşmesiyle birlikte canlanan askerî hareketlilikler, Rusların bakış açısından pek çok sebeplere dayandırılır, ancak büyük bir kısmının Moğollarla ilgili olduğu söylenebilir. 1223 Kalka Muharebesi ile başlayan Moğol-Rus ilişkileri, Moğolların 1236 yılında başlatma kararı aldıkları Batı seferi neticesinde Rusya'yı istila etmeleriyle daha farklı bir durum aldı.

Rusya'nın bu ağır enkazı toparlayabilmesi uzun bir zaman dilimine yayıldı. Enkazın etkileri ve izleri, Rusya'da Altın Ordu yıkılsa da uzun yıllar kalıcılığını sürdürdü. Yoğun etkileşim sürecinin ardından Ruslar, Moğol siyaseti ve Moğol idari sistemini benimsemiş görünüyorlardı. Ruslar üzerinde ve dünyada Moğol istilası, pek çok şeyin başlangıcını pekiştiren bir gelişme olmuştu. Örneğin, Vernadsky XV. yüzyılda Osmanlı Türklerinin Batı'ya açılışını Moğol istilasının bir yansıması olarak görüyordu.

Bu durumda Moğolların Ruslar üzerindeki etkisi ile ilgili pek çok şey söylenebilir; fakat her ne olursa olsun, Moğol idaresinin Rusya'ya siyasi ve idari açıdan yeni ve bütünlükçü bir anlayış kazandırdığı hususu göz ardı edilemeyecek kadar önemli bir meseledir.

Moğol yayılmasının dünyadaki görünümü ile başlayan bu eser, Moğol İmparatorluğu ve sonrasında Altın Ordu dönemleri ile Altın Ordu'nun çöküşünün ardından Rusya'nın yükselişi ve son olarak da çalışmanın son bölümünde Moğolların Ruslar üzerindeki etkisi üzerinde durulmuştur. Eseri İngilizce'den dilimize çeviren Eşref Bengi Özbilen de çeviri konusunda iyi bir iş çıkarmış, okuma süreci boyunca akıcı ve keyifli bir zaman geçirmemize olanak sunmuştur. Bu çalışmayı tamamlayıcı bir okuma yapmak isteyenler için ise, Altay Tayfun Özcan'ın Moğol-Rus İlişkileri (1223-1341) adlı eseri de hem Türk bir yazarın incelemesi olması, hem de kaynak bakımından güncel olması dolayısıyla okurlara ayrıca bir tavsiyedir. Eserin yayın sürecinde emeği geçenlere ayrıca teşekkürlerle...