E-Dergi

1900’lerin ortalarında Fransa ve Amerika gibi endüstriyel ülke şirketlerinde bir tablo ile takip edilen performans göstergelerini, yönetim biliminin kurucusu Peter Drucker’in 1975’te yazdığı gelmiş geçmiş en önemli yönetim kitabı olan -Türkçemize de Yönetim adıyla çevrilen- kitapta görürüz. 1987’de Analog Devices şirketinde kullanılan scorecard’ı alıp makaleye döken Norton ve Kaplan, dünyada ünlü olmuştur. İlk versiyonunda, stratejjk vizyonun, 4 başlık olan finansal, müşteri, operasyonlar ve insan kaynaklarına yayılmasıyla oluşan balanced scorecard, daha sonra biraz daha genişletilip yazarlar tarafından “strateji haritaları” olarak adlandırılan bu yayma işlemini görselleştirmiştir. Bu kitap, ne stratejinin öneminden, ne stratejik vizyonun nasıl belirlenebileceğinden, ne de adındaki gibi bir savaşta/rekabette savaş planının haritasını çizmekten bahseder. Japon kurum kültürlerini ve Hoshin-Kanri sistemini bilen okurlar için oldukça basit ve işe yaramaz bir yöntemdir bu.

2001 yılında yayınlandıktan sonra pek çok dile çevrilen uluslararası yönetim alanında çok satanlar listelerinden düşmeyen bir kitaptır. Ancak bu kitabı nasıl okumalıyız? Öncelikle, bu kitap amerikan menkul kıymetler borsasında işlem gören binlerce şirketin, yalnızca belli bir zaman aralığındaki TSR yani hissedar getirilerine göre belirlenen, mükemmel olarak nitelendirilmiş şirketlerle iyi şirketler arasındaki farkları, subjektif (ve zorlama) yorumlarla açıklama çabasıdır. Bu kitap, yayınlandıktan 10 sene sonra, burada yer alan şirketlerin büyük kısmının performansları ciddi anlamda değiştiği için çok eleştirilmişti. Esasında bu kitap, 1980-90’larda Japon şirketlerini araştıran amerikalıların çıkarttığı sonuçları, amerikan orinli şirketlere bir uygulama çabası olarak görülebilir. Geçici hisse senedi performansına bakılmayan Japon şirket kültürlerinin anlatıldığı Japon Yönetim Sanatı gibi kitaplar varken, bahsettiğim zavallı çabayı anlamak adına göz atılabilir.

Bu kitabı büyük bir merakla aldığımı itiraf edeyim. Kitabın en güzel bölümü stratejik planlama ve güç parametlerinin olduğu birinci bölümdür; bu bölümde olaylara süreç bazlı bakılması gerektiğini söyler. Ben bu bölümün ingilizce kaynaklardan çeviri olduğunu anlamadan, Türkiye’de stratejik düşünmenin gelişimine duyduğum anlık bir mutlulukla kitabın diğer bölümlerini okumaya koyuldum. Oysa kitabın geri kalanı ne stratejiyle ne de süreç bakış açısıyla bir alakası bulunmamaktadır. Sadece bir cümlede sanırım tesadüfen para arzını belirleyen olayla milletler cemiyetinin kurulması yanyana geçmektedir. Kitabın 5 bölümünde de görülen tekrarlar, bu bölümlerin 5 ayrı öğrenci/asistan tarafından yazıldığı hissiyatını kuvvetlendirmekte ve kitabın basılmadan önce baştan aşağı bir kez daha okunmadığı izlenimini doğurmaktadır. Strateji konusunda yüksek bir beklentim olmamasına rağmen, böyle bir kitap da beklemiyordum. Yazık.

Dünyadaki en büyük araştırmalardan birisinin sonucu şudur: gerçek insani başarıya ve mutluluğa ulaştığını hissettiği gözlemlenen yetişkinlerin, çocukluklarında ne zengin ne fakir bir ailede büyüdükleri, ne üniversite mezunu bir anne baba tarafından büyütüldükleri, ne de küçük yaşlarda kurslara gittiği gibi korelasyonlar bulunamamıştır. En büyük korelasyon: çocukluklarının geçtiği evdeki kitap sayısı ve çeşitliliğidir. Her çocuğun anne babası üzerinde hakları vardır. Bunlardan birisi de bir insanın gerçekten yaşamasını sağlayan zihinsel gücün tetiklenmesidir. Leonardo’nun Makineleri veya Tübitak’ın Makineler/İcatlar kitapları da bu işe yarar, meraklı çocuklara daha küçükken farklı bir boyut açabilirler. Bütün çocuk sahiplerine şiddetle tavsiye ederim. (Kitapta belirtilmeyen bir bilgi şudur: bu çizimlerin büyük kısmı Mardin’de yaşamış El-Cezeri’ye aittir)

Gelmiş geçmiş en önemli yönetim kitaplarından birisidir. Sanayi devriminden 100 yıl sonra, henüz elektrik devrimi yaygınlaşmaya başladığı dönemde, 1909’da yazılmıştır. Ana konusu verimliliğin yükseltilmesidir. Asistanı Henry Gantt (Gantt şeması) ve takipçisi Gilberth (zaman etüdü) ile birlikte, işin optimizasyonuna ve verimliliğe yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Bu kitap, Taylorizm olarak bilinen minimum zamanda maksimum iş üretmek gibi kötü anlamda eleştirilere yol açsa da, kitapta görebileceğiniz gibi işin doğru tarif edilmesi ve kişiye (veya bir insana) uygun olması gibi insani değerleri de içerir. Taylor’un en kritik yapıcı eleştirisini Peter Drucker’ın Yönetim kitabında okuduğumu belirterek, bütün yönetim meraklılarına (ve tabiiki endüstri mühendislerine) şiddetle tavsiye ederim.