E-Dergi

Eserde Peyami Safa’nın hayatı eserleri ve gazetecilik hayatı üzerinden ele alınmıştır. Yetim kalmaktan, belki de babasız büyümekten ve kendini yetersiz hissetmekten mütevellit çeşitli psikolojik sorunlarla boğuşan ve kalemiyle yaşamını sürdürmeye çalışan farklı bir insan portresiyle karşı karşıyayız. Eserin yazarının girişte beğendiğini ifade ettiği gibi biyografinin roman tarzında yazılması durumu ile bu eserin Stefan Zweig gibi başarılı bir yazar tarafından yazılması düşünüldüğünde şu soru akla gelmektedir: “Böyle ilginç bir tipten psikolojik tahlilleri de içeren ne kadar muhteşem bir eser ortaya konabilirdi!” Hakkını yemeyelim yazar da ortalamanın üzerinde bir gayretle eseri ortaya koymuşsa da kendisinin beğendiği “aliyyülâlâ” kıvamda bir eser olmamıştır. Bu bağlamda Peyami Safa’nın gerçek bir biyografisi henüz yazılamamıştır denilebilir. Bununla birlikte yazar olması gereken giden yolda önemli bir adım atmıştır.

Eserde; İslam Medeniyetinin Yunan ve Hint eserlerinin postacısı veya aracısı olmadığı, önceki medeniyetlerin eserlerinden de yararlanarak özgün eserler ortaya koyduğu, dil, astronomi, tıp, ilim ve musiki gibi farklı alanlarda ölümsüz eserler meydana getirdiği, özellikle tıbba dair eserlerin Batı’da yüz yıllarca okutulduğu, Batı’nın ben merkezci yaklaşımının doğru olmadığı, İslam Medeniyetinin nasıl Yunan, Hint ve Mısır medeniyetlerinin üzerine yükseldiği gibi Batı Medeniyetinin de başlıca İslam Medeniyeti üzerine yükseldiği, aksi takdirde Yunan Medeniyetinden doğrudan Batı Medeniyetine geçmenin mümkün olmadığı somut örnekleriyle ortaya konulmuştur.
Eser; ünlü bilim tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin’in ağabeyi Servet Sezgin tarafından Almancadan tercüme edilmiştir. Eserin tercümesi genel olarak akıcı ve anlaşılırdır. Ancak eserin, yazım yanlışları bakımından yeniden gözde geçirilmesine ihtiyaç vardır.

Yıkılışa giden yol hatalar, zafiyetler ve hıyanetlerle doludur. Her canlı gibi devletlerin de birer ömürleri var, devletler de vade geldiğinde öyle ya da böyle tarih sahnesinden silinirler. İşler yolundayken her şey iyi gider, olmadık yerlerden destek gelir. Ancak aksilikler bir başlayınca da her şey ters gidiyormuş gibi tüm belalar birden sökün eder. Osmanlı Devleti’nin son on yılı da adeta tüm aksiliklerin yaşandığı ilginç bir dönemdir. Yazar böyle ilginç bir dönem içerisinde cesur bir hareketle Osmanlı Devleti’nin çöküşünün çok bilinmeyen mimarlarından Harbiye Nazırı Nazım Paşa’nın hayatını ele almıştır.
1853’te dünyaya gelen Nazım Paşa’nın 1908’de ilan edilen II. Meşrutiyet öncesi hayatı ile ilgili bilgiler sınırlı olduğundan Paşa’nın belirtilen dönemi eserde zorunlu olarak kısa olarak ele alınmak zorunda kalınmıştır. Paşa, askerî eğitimini Fransa’da St. Cyr Askerî Okulu’nda almışsa da askerî eğitim hayatı ile alakalı bilgiler de sınırlıdır. Esasında hayatının bu ilk dönemi diyeceğimiz karanlık döneme dair bilgilerin kısıtlılığı Paşa’ya gizemli bir hâl vermektedir. Paşa’nın Çerkezliği ve bu bağlamda atandığı her görevde işe başlar başlamaz yakınlarına kadro olarak Çerkezleri yerleştirmesi, askerî eğitimi Fransa’da alması, Erzincan’da sürgündeyken Ermeniler ile yakınlığı ve hakkında İngiliz basınında çıkan haberlerin niteliği tecessüsü celbeden konulardandır.

II. Meşrutiyet ile birlikte, sürgünden Avrupa’ya kaçmakta olan Paşa adeta yeniden doğmuştur. Bu dönem; II. Abdülhamid’in gadrine uğrayanların ödüllendirildiği ve bunlardan bazılarının bunu fırsata ve menfaate dönüştürdüğü bir zaman dilimidir. Nazım Paşa rütbeleri iade edilerek Edirne’de bulunan II. Ordu Komutanı olarak atanmıştır. Beş ay kadar süren bu görevden sonra Nazım Paşa kısa süren Harbiye Nazırlığına tayin edilmiştir. Kâmil Paşa kabinesinin düşmesi nedeniyle Nazım Paşa’nın dört gün süre ilk Harbiye Nazırlığından sonra Paşa 31 Mart Vakası esnasında İstanbul’da konuşlu I. Ordu/Hassa Ordusu Komutanlığına atanmıştır. Eserde olayların göbeğinde olan Nazım Paşa’nın işlevi ve tavrı detaylı bir şekilde ele alınmıştır. 31 Mart Vakası’ndan sonra ise Nazım Paşa Bağdat Valiliği ve VI. Ordu Komutanlığına atanır. Paşa’nın Bağdat’taki görevi, iş ve işlemleri ve görevden alınma süreci eserde güzel bir şekilde ele alınmıştır. Ardından Nazım Paşa’ya 22 Temmuz 1912’de kurulan Gazi Ahmet Muhtar Paşa Hükûmetinde Harbiye Nazırı olarak görev verilmiştir. Paşa’nın bu görevi Bab-ı Âli Baskını'nda öldürülmesiyle son bulur. Osmanlı Devleti’nin yaşadığı en acı savaş olan I. Balkan Savaşı Nazım Paşa’nın sorumluluğunda yürütülmüştür.

Paşa’nın I. Balkan Savaşı’na giden yolda seferberlik faaliyetleri, savaş ilanı, savaşın sevk ve idaresi eserde ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Edirne’deki beş aylık komutanlığı dışında tatbiki bakımdan pek tecrübesi olmayan Paşa, millete en acı kayıp olan I. Balkan Savaşı’nı yaşatmıştır. Çatalca’ya kadar Bulgar ve Sırp kuvvetlerinin geldiği savaşta Paşa’nın savaşı sevk ve idaresi ibretamiz örneklerle doludur. Savaş sırasında Tokatlıyan Oteli’nde zevk ü safa alemlerinden ordu komutanlarının ısrarlı uyarılarına rağmen iaşe ve nakliye sorunlarındaki ihmalkârlığına kadar birçok konuda Paşa’nın sorumsuz tavırları bulunmaktadır. Osmanlı’nın en acı kaybında bile mütareke görüşmelerinde Çatalca’da dostluğa kadeh kaldıran Paşa, Osmanlı’nın zihni kokuşmuşluğunun bariz örneklerindendir.
Eser, doktora tezi olmasına rağmen, büyük ölçüde akademik sıkıcılıktan uzak, sade ve anlaşılır bir dille kaleme alınmıştır. Büyük ölçüde yazım kurallarına riayet edilmiştir.

Nazım Paşa’nın kısıtlı tecrübesine rağmen Harbiye Nazırlığına atanması, ehliyete değil sadakate önem vermesi, hizipçiliği, özellikle İngiliz basınının da etkisiyle şişirilmiş bir şahsiyet olmasından mütevellit “Dediğim dedik, çaldığım düdük.” bir tavra sahip olması ve şüphe ve tereddütleri celbeden iş ve işlemleri; yıkılışa giden yolda süreci hızlandıran etkenler olmuştur. Kamuoyunda Enver Paşa gibi pek de bilinmeyen bir şahıs olan Nazım Paşa’nın ele alınarak tarihin önemli bir kesitine katkı sağlayan yazar haklı olarak bir övgüyü hak etmektedir. Eser özellikle tarih severler başta olmak üzere tüm okuyuculara hitap etmektedir.

Dillerin doğuşuyla ilgili görüşler dillerin kaynağını izah etmekten uzak olup bu zamana kadar genel kabul görmüş bir açıklama bulunmamaktadır. Dillerin işareti niteliğinde olan harflerin oluşumu ve gelişimi, dillerin oluşumu kadar talihsiz değildir. Zira yazılara dair geçmiş devirlere ait eserler harflerin gelişimi konusunda veriler sunmaktadır. Mısır, Fenike, Yunan ve Roma dönemi boyunca Latin Alfabesi harflerinin geçirdiği değişim ve dönüşüm eserde ele alınmıştır. A (Alfa), B (Beta) ve C/G (Gama) harflerinin esin kaynağı olması nedeniyle esere “Öküz, Ev, Sopa” ismi verilmiştir. Her ne kadar eser resimli ve yazılarının büyük olması nedeniyle çocuklara yönelik gibi görünse de yetişkinler de eserden istifade edebilir.

Roman veya hikâyede kahramanın zihninden geçenlerin aralıksız ve seri olarak ve belli bir sıraya konulmadan aktarma tekniği olan bilinç akışıyla yazılmış eser, tarzı ve üslubuyla okurları yeni çeşnilere davet etmektedir. Hangimiz yoktur ki devamlı olarak kendi kendimizle konuşmayalım veya düşünmeyelim! İnsanın iç konuşmalarından oluşan eserdeki hikâyeler, insanı tanıma ve anlama bakımından önemli fırsatlar sunmaktadır. Oğul ile baba ve karı ile koca arasındaki ilişkilerin ele alındığı iç konuşmalar, adeta söylenmeyenlerin söylenenlerden daha önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Araya sıkıştırılmış hikmetli sözler, hayat tecrübesinin bir ürünü olarak dikkatlerden kaçmamaktadır. Yer yer ağdalı ifadeler ve uzun cümleleri anlamak zor olsa da eser, tadını alanların bir daha bırakamayacağı bir tat bırakmaktadır. Satır aralarındakileri veya sözlerin arkasındakileri ya da hayatın mekanik yönünü değil, psikolojik yönünü anlamak için değerli bir eser.