Hazar Yahudi Tarihi Hakkındaki Yorumlar

Kıymetli okurlara yorumu sunmadan önce, yorumlama maksadıyla ele almış olduğumuz kitabın yazarını kısaca tanımakta fayda görüyorum: D. M. Dunlop, 1909 İngiltere doğumludur. Avrasya ve İslam tarihi konularında ele aldığı çalışmalarla tanınmaktadır. Özellikle de Hazarların tarihi ve Orta Asya’nın İslam öncesi dönemleri üzerine yaptığı çalışmalar ile dikkat çekmektedir. Ayrıca Zeki Velidi Togan, George Vernadsky, Mikhail İ. Artamonov gibi kıymetli isimlerle çalışmış olması da yazar hakkındaki görüşleri iyi bir zeminde değerlendirmek açısından önemli bir bilgidir. Yazarın en bilinen çalışması ise, -bu incelemenin de kaleme alınmasının esas nedeni olan- Hazar Yahudi Tarihi kitabıdır. Eserin özgün dili İngilizcedir. İlk defa 1954 yılında yayımlanmış olup, 1967 yılında “The History of the Jewish Khazars” adı ile Schocken Books tarafından tekrar basılmıştır.

Dunlop’un bu eseri, okurların Hazarlar hakkında ilgi gösterdiği başvuru kitaplarından biri olarak listelerde yer alır. Zira eser, Hazarların ortaya çıkışı, tarihteki yeri, -ve de Koestler’in bu konu üzerindeki coşkusunun etkisiyle- kökeniyle ilgili tartışmalara yer verirken, özellikle de Hazar halkının dini ve kültürel yapısını ele alışı ve M. İ. Artamonov’dan oldukça farklı bir bakış açısı sunuşuyla kıymete değer bir yer tutar. Genel hatlarıyla 9 bölümden oluşan eserin üçüncü bölümünden itibaren, birkaç bölümde Hazarların siyasi tarihine yer verildiği görülür. Böylelikle teori olarak kabul gören köken tartışmalarının ardından, Hazar-Arap savaşlarıyla giriş yaptığı siyasi temaslarına da yer verdiği dikkat çekiyor. Bu temaslar neticesinde Hazarlarda sosyal ve dini değişimin nasıl bir temel üzerinde oluştuğunun görülmesine de olanak sağlıyor. Eser boyunca kaynaklardan elde ettiği bilgileri de metin içerisinde değerlendirmeye alması, okuyucuyu konu hakkında düşünmeye sevk ediyor. Ancak yine de, bu eser günümüzde tek başına bir yeterlilik sağlayamayacağı gibi, bu konuyla ilişkili olarak M.İ. Artamonov’un Hazar Tarihi, L. N. Gumilev’in Hazar Çevresinde Bin Yıl, P. B. Golden’ın Hazar Çalışmaları kitapları da bu alanda zaman içerisinde klasikleşmiş çalışmalar olarak yer alıyorlar. Tarih, bulgularla yeniden güncellenebilir bir alan olmasıyla birlikte, Hazarların tarihi ile ilgili birtakım yenilikler de söz konusu oldu. Buna dayalı olarak, bu konuyla ilgili A. T. Özcan’ın Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya adlı kitabı, Hazar okumalarının bir tamamlayıcısı olması açısından en güncel çalışmalardan biri olarak konuya çok yönlü incelemeleriyle kaliteli bir katkı sunuyor.

İnceleme vesilesiyle, bu kitabın çevirisini üstlenerek kitaplığımıza katkı veren Zahide Ay’a teşekkürlerimi ve tebriklerimi sunuyorum. Bir teşekkür ve tebrik de eseri yayınlama ve bizlere ulaştırma yükünü omuzlayan Selenge Yayınları’na daha niceleri dilekleriyle…

Türkiye’nin ve dünyanın en önemli tarihçilerinden biri olarak kabul edilen Zeki Velidi Togan’ın öğrencilerinden biri olan Douglas Morton Dunlop'un kaleme almış olduğu “Hazar Yahudi Tarihi” başlıklı bu eser, müellifin en popüler eseri olarak kabul edilmektedir. Dunlop, oldukça hacimli ve teferruatlı olan bu eserini İslâm, İbrânî ve Bizans kaynaklarına dayanarak kaleme almıştır. Eser kaynak zenginliği bakımından Hazar Tarihine dair en nitelikli ve kaliteli akademik eserlerin başında gelmektedir.

Türk ve dünya tarihinin en özel devlet ve topluluklarından biri olan Mûsevî Hazar Türkleri’nin tarihini oldukça ayrıntılı bir şekilde inceleyen Dunlop, siyasi, ekonomik, dini ve sosyal olmak üzere Hazarlara ve onların ilişki kurduğu devletlere dair yeni bir yorum sunmaktadır.

Douglas Morton Dunlop, Hazar topluluklarının ilk dönemleri, İslamiyet öncesi iranlılarla olan ilişkileri, Hazarlarla Rumlar (Bizans) arasındaki ilişkiler; Araplarla olan savaşlar; Hazarların Museviliği kabulü, Ruslarla olan ilişkiler, Hazar Devleti’nin çöküşü ve tarihten silinişi hakkında tarih akademisinde en zorlu ve çetrefilli konuları ayrıntılı bir şekilde incelemekte ve yanıtlar vermektedir.

Türkçeye tercüme edilmiş ve Selenge Yayınları tarafından yayınlanmış olan bu eser, Türkiye’de yeni yeni akademik olarak çalışılmaya başlayan Hazar tarihine dair ilk başvurulacak referans eserlerin başında gelmektedir.